نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• نادیا ره ¹
• سینا فروزش ²

¹ دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

² دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

جغرافیای منحصر به فرد گیلان و مازندران بستری مناسب جهت پرورش توتستان­های وسیع و نوغانداری در ادوار تاریخی بوده است، به نحوی که نوغانداری، بخشی از اقتصاد معیشتی مردم گیلان و مازندران را شامل می­شد. زمین­های مرغوب زیر کشت توتستان­ها از دورة صفویه، به‌عنوان زمین­های خالصه درآمد و بعدها نیز در اختیار حکومت­های دیگر قرار گرفت. در دورة قاجاریه، با حفظ این سنت، با رقابت­های داخلی و خارجی برای کسب منافع حاصل از ابریشم، شیوة خصوصی­سازی افزوده شد. با روی کار آمدن حکومت پهلوی و اجرای سیاست­های مدرنیزاسیون و اصلاحات ارضی، تغییرات بسیاری در شیوة زمین‌داری رخ داد. به نظر می­رسد تغییرات حاصله، بر صنعت نوغان‌داری و وضعیت معیشت نوغان‌داران اثرگذار بوده است. مقالة پیشِ‌­رو با روش تحقیق تاریخی و با رویکرد کیفی صورت پذیرفته است؛ گردآوری داده­های مقاله، به روش تاریخی و اسنادی انجام و به شیوة توصیفی- تحلیلی نگارش شده است. مقالة حاضر در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که چه عواملی موجب تغییر شیوه­های زمین‌داری در دوره­های قاجاریه و پهلوی شده و این عوامل چه تأثیری در ضعف و زوال نوغان‌داری گیلان و مازندران داشت؟ یافته­های مقاله نشان می­دهد؛ در پی تغییرات شیوه­های زمین‌داری، روستاییان نوغان‌دار، در مرحلة نخست کارگران زمین­داران عمده و در مرحلة دوم، کارگران کارخانه‌های صنعتی شدند. توتستان­ها در سیستم­ شرکت­های سهامی عام و خاص، به شیوة صنعتی احداث شدند و خرده‌زمین­داران، با شیوة سنتی نوغان‌داری، یارای رقابت با آن‌ها را نداشتند. در نتیجۀ تغییرات شیوه­های زمین‌داری در دوره­های قاجار و پهلوی، نوغان‌داری در روستاهای گیلان و مازندران مضمحل شد.

کلیدواژه‌ها

• ابریشم
• شیوه‌های زمین‌داری
• روستاهای گیلان و مازندران
• قاجاریه
• پهلوی