نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
منطقه ماوراءالنهر از روزگاران کهن شاهد ظهور و تکامل جوامع روستایی بود. زندگی روستانشینی در این منطقه بنا به تنوع جغرافیایی و اقلیمی، جریان رخدادهای سیاسی و اجتماعی، جایگاه خاص در اقتصاد فرامنطقه‌ای، از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار بوده است. مطالعه تاریخ روستاییِ قلمرو ماوراءالنهر، دانشی غنی در زمینه الگوهای دخیل در فرایند شکل‌گیری، تحول و تکامل و درنهایت، افول روستاها در اختیار محققان تاریخ اجتماعی قرار می‌دهد. یک بُعد مهم در مطالعات جوامع روستایی، بررسی فرایند پیدایش و استقرار جامعه روستایی است. بازشناسی عوامل مؤثر در این روند به شناخت عمیق‌تر مناسبات روستایی و تحولات بعدی آن مدد می‌رساند. در این پژوهش با تمرکز بر سؤال اصلی تحقیق درباره چگونگی شکل‌گیری روستاها در منطقه ماوراءالنهر، چنین فرض شد که روستاها در این منطقه بنا به مدل‌های مختلف شکل گرفته و مستقر شده‌اند؛ ازاین‌رو، در جریان رشد و تکامل بعدی خود از تنوعی در ماهیت و مناسبات اقتصادی ـ اجتماعی برخوردار شده‌اند. دستاورد پژوهش حکایت از این داشت که برخلاف ساده‌سازی‌های نظریه‌های مشهور درباره ریشه‌های شکل‌گیری جامعه روستایی، در ماوراءالنهر مجموعه‌ای از عوامل گوناگون در پیدایش روستاها ایفای نقش کرده‌اند. این پژوهش درباره تاریخ اجتماعی روستا در ایران با رویکرد کیفی سازمان‌دهی شد و برای شناسایی اطلاعات، پردازش داده‌ها و تبیین مقوله‌های اصلی، از روش تحلیل محتوا استفاده شد.
کلیدواژه‌ها
)