نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• عباس پناهی ¹
• رضا علیزاده ²

¹ دانشیار گروه تاریخ، پژوهشکده گیلان‌شناسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

² استایار پژوهشکده گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

زمینه و بستر جنبش دهقانی در گیلان عصر مشروطه ریشه در ساختار جغرافیایی، نظام زمینداری و بیداری اجتماعی در سال‌های منتهی به تحولات عصر مشروطیت در ایران، به‌ویژه گیلان دارد. کشاورزی و اقتصاد پررونق گیلان موجب توجه ویژه حکومت‌ها به این سرزمین از دوره صفویه تا قاجار شد. این وضعیت، به نظر می‌بایست منجر به بهبود معیشت روستائیان می‌شد، اما تسلط اربابان بر رعایا از یک سو و فشارهای مالیاتی حکومت از سوی دیگر، فقر و محرومیت روزافزون آنان را رقم زد. علاوه‌براین، نفوذ سیاسی روسیه در گیلان و فعالیت بازرگانان تحت حمایت روس‌ها، موجب توجه سرمایه‌داران روسی به این منطقه گردید. در نتیجه، گیلان به تنها ایالتی در ایران بدل شد که به تناوب، شاهد شکل‌گیری جنبش‌های بزرگ دهقانی علیه اربابان و حکومت بود. استقرار نظام پارلمانی و اعلام مشروطیت، در عمل نیز نتوانست رعایا را از شرایط مصیبت‌بار نظام ارباب‌رعیتی رهایی بخشد. با این حال، بیداری اجتماعی که در این دوران ایجاد شده بود، موجب آگاهی رعایا نسبت به حقوق خود گردید. آنان، پس از ناامیدی از تحقق اعتراضاتشان، اقدام به شکل‌دادن به جنبش‌های متعددی برای بهبود شرایط موجود و الغای نظام ارباب‌رعیتی و برخی رسوم مرتبط با آن کردند. مقاله حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش‌ها است که: چه عواملی موجب ناکامی جنبش‌های دهقانی گیلان در عصر مشروطه بوده است؟ و مجلس شورای ملی در برابر خواسته‌های دهقانان گیلانی چه رویکردی داشته است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین دلیل خیزش‌های مکرر گیلانیان، تحمیل شرایط سخت زندگی توسط اربابان بر دهقانان بوده است. این پژوهش با استفاده از روش تاریخی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

• اقتصاد
• گیلان
• مشروطیت
• روستائیان