نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
چکیده
سابقه مکانیابی و احداث نخستین سکونتگاه‌ها، شامل نوکردها (روستاها) و شهرهای جدید با طراحی از پیش‌تعیین‌شده، به دوره مهندسی ایرانی و سپس مهندسان دوره اسلامی بازمی‌گردد. این فرآیند، قرن‌ها پیش در فلات ایران و بین‌النهرین آغاز شد و با مکانیابی هوشمندانه، طراحی هدفمند محلات و رویکرد محله‌محوری، پایه‌ای برای توسعه سکونتگاه‌های جدید ایجاد کرد. این رویکرد ابتدا در روستاها و سپس در شهرها، نخستین نمونه از برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های جدید محسوب می‌شود. الهام از تجربه‌های اجتماعی پیامبر اکرم (ص) در سازمان‌دهی مکه و مدینه و تداوم آن پس از رحلت ایشان، نقش کلیدی در تسری مفهوم محله‌محوری به سکونتگاه‌های اولیه مسلمانان داشت. مقاله حاضر با هدف مرور تجربه‌های نخستین مکانیابی و ایجاد سکونتگاه‌های جدید در ایران و بین‌النهرین و تبیین تمرکز مسلمانان بر محوریت محله در برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های روستایی و شهری در دهه‌های اولیه اسلامی، انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: نخست، گزارش‌های جغرافیدانان و مورخان مسلمان درباره تحقیقات محلات (خطط‌نگاری)، ادبیات ارزشمندی درباره مکانیابی و توسعه سکونتگاه‌ها ارائه کرده است. دوم، قرن‌ها پیش از تجربیات اروپایی‌ها، سکونتگاه‌هایی در ایران و بین‌النهرین بر پایه منابع آب و بنیان‌های اکولوژیک طراحی و ساخته شده‌اند. سوم، محله‌محوری نقشی اساسی در امنیت، کیفیت زندگی، دسترسی به خدمات و توسعه سکونتگاه‌ها در اوایل دوره اسلامی داشته است.
کلیدواژه‌ها
)